Ca Trù – Di Sản Phi Vật Thể Được UNESCO Công Nhận

 Ca trù là một loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống độc đáo của Việt Nam, có lịch sử phát triển lâu đời và được coi là một phần quan trọng của di sản văn hóa dân tộc. Được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, ca trù không chỉ thể hiện sự phong phú về văn hóa mà còn mang đậm giá trị nghệ thuật và lịch sử. Bài viết này sẽ giới thiệu về ca trù, lịch sử phát triển, các yếu tố nghệ thuật và ý nghĩa của việc được UNESCO công nhận.

1. Lịch Sử Phát Triển Của Ca Trù

Nguồn Gốc:

• Lịch Sử Hình Thành: Ca trù xuất hiện từ thời Lý (thế kỷ 11-12) và phát triển mạnh mẽ trong suốt các triều đại Trần, Lê và Nguyễn. Ban đầu, ca trù được biểu diễn trong các lễ hội cung đình và dân gian, sau đó trở thành một loại hình giải trí phổ biến trong xã hội Việt Nam.
• Tên Gọi: Tên gọi "ca trù" có nhiều ý nghĩa, trong đó "ca" nghĩa là hát, "trù" có thể liên quan đến loại thẻ tre (trù) dùng để thưởng cho các nghệ nhân sau mỗi buổi biểu diễn.

Phát Triển Qua Các Thời Kỳ:

• Thời Kỳ Phát Triển: Trong các triều đại phong kiến, ca trù được biểu diễn phổ biến tại các đình, đền, chùa và các gia đình quyền quý. Đây là loại hình nghệ thuật giải trí cao cấp, thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, tiệc tùng và các sự kiện quan trọng.
• Suy Thoái: Trong thế kỷ 20, đặc biệt là sau các cuộc chiến tranh và thời kỳ đổi mới, ca trù gặp nhiều khó khăn và dần suy thoái do sự thay đổi của xã hội và sự xuất hiện của các loại hình nghệ thuật mới.

2. Các Yếu Tố Nghệ Thuật Của Ca Trù

Cấu Trúc Biểu Diễn:

• Hát Nói: Hát nói là hình thức trình diễn chính trong ca trù, nơi nghệ nhân hát sử dụng lời ca theo nhịp phách và đàn đáy. Lời ca thường là các bài thơ cổ hoặc các tác phẩm văn học có giá trị.
• Nhạc Cụ: Các nhạc cụ chính trong ca trù bao gồm đàn đáy (một loại đàn dây ba dây), phách (một loại nhạc cụ gõ) và trống chầu. Đàn đáy tạo nên giai điệu chính, trong khi phách và trống chầu giữ nhịp và tạo điểm nhấn cho buổi biểu diễn.

Nghệ Nhân:

• Ca Nương: Ca nương là người phụ nữ hát chính trong ca trù, thường có giọng hát trong trẻo và kỹ thuật biểu diễn điêu luyện. Họ không chỉ hát mà còn phải hiểu biết về văn chương và thơ ca.
• Quan Viên: Quan viên là người đánh trống chầu, giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì nhịp điệu và tương tác với ca nương trong buổi biểu diễn.

Các Hình Thức Biểu Diễn:

• Hát Cửa Đình: Hát cửa đình là hình thức biểu diễn trong các dịp lễ hội tại đình làng, thường gắn liền với các nghi lễ tôn giáo và tâm linh.
• Hát Cửa Quyền: Hát cửa quyền là hình thức biểu diễn tại các phủ quan, cung đình và các gia đình quyền quý, thường mang tính chất giải trí và văn nghệ.

3. Ý Nghĩa Và Giá Trị Của Ca Trù

Di Sản Văn Hóa:

• Bảo Tồn Văn Hóa: Ca trù là một phần quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam, thể hiện sự phong phú và đa dạng của nghệ thuật biểu diễn truyền thống.
• Giá Trị Lịch Sử: Ca trù lưu giữ nhiều giá trị lịch sử và văn học, giúp hiểu rõ hơn về đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt qua các thời kỳ.

Giá Trị Nghệ Thuật:

• Kỹ Thuật Biểu Diễn: Ca trù yêu cầu kỹ thuật biểu diễn cao, kết hợp giữa giọng hát, nhịp phách và giai điệu đàn đáy. Điều này tạo nên một loại hình nghệ thuật phong phú và tinh tế.
• Văn Chương Và Thơ Ca: Lời ca trong ca trù thường là những tác phẩm văn học và thơ ca có giá trị, góp phần bảo tồn và phát huy văn chương cổ truyền.

4. Sự Công Nhận Của UNESCO

Quá Trình Công Nhận:

• Đề Cử Và Đánh Giá: Năm 2009, ca trù được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Quá trình công nhận bao gồm việc đánh giá giá trị văn hóa, nghệ thuật và tầm quan trọng của ca trù trong việc bảo tồn di sản văn hóa.
• Lý Do Công Nhận: UNESCO công nhận ca trù vì đây là một loại hình nghệ thuật độc đáo, có giá trị lịch sử và văn hóa cao, và cần được bảo vệ và phát huy trong bối cảnh hiện đại.

Ý Nghĩa Của Sự Công Nhận:

• Bảo Vệ Và Phát Huy: Sự công nhận của UNESCO giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của ca trù, thúc đẩy các hoạt động bảo vệ và phát huy loại hình nghệ thuật này.
• Hỗ Trợ Quốc Tế: Sự công nhận của UNESCO mở ra cơ hội hợp tác và hỗ trợ quốc tế, giúp ca trù được bảo tồn và phát triển bền vững.

Kết Luận

Ca trù không chỉ là một loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống của Việt Nam mà còn là một phần quan trọng của di sản văn hóa dân tộc. Sự công nhận của UNESCO là một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị của ca trù, góp phần giữ gìn và lan tỏa văn hóa Việt Nam ra thế giới. Việc bảo tồn ca trù không chỉ là trách nhiệm của người Việt Nam mà còn là nhiệm vụ chung của toàn nhân loại trong việc bảo vệ các di sản văn hóa phi vật thể.